संगणक एक प्रोग्राम करण्यायोग्य इलेक्ट्रॉनिक डिव्हाइस आहे जो डेटा इनपुट म्हणून स्वीकारतो आणि परिणामी आउटपुट म्हणून निर्देशांच्या संचासह (प्रोग्राम) प्रक्रिया करतो. हे गणितीय आणि लॉजिकल ऑपरेशन्स केल्यानंतर आऊटपुट देते आणि भविष्यातील वापरासाठी आउटपुट राखून ठेवू शकते. हे संख्यात्मक तसेच संख्यात्मक गणनेवर प्रक्रिया करू शकते. “संगणक” हा शब्द गणना करणार्‍या लॅटिन शब्द “कंप्यूटर” मधून आला आहे.

संगणक applicationsकार्यान्वित करण्यासाठी डिझाइन केलेला आहे आणि समाकलित हार्डवेअर आणि सॉफ्टवेअर घटकांद्वारे विविध निराकरणे प्रदान करतो. हे प्रोग्राम्सच्या मदतीने कार्य करते आणि बायनरी अंकांच्या स्ट्रिंगद्वारे दशांश संख्या दर्शवते. त्यात एक मेमरी देखील आहे जी डेटा, प्रोग्राम आणि प्रक्रियेचा निकाल संग्रहित करते. संगणकाच्या घटक जसे की मशीन, ज्यात वायर्स, ट्रान्झिस्टर, सर्किट, हार्ड डिस्क समाविष्ट असतात त्यांना हार्डवेअर म्हणतात. तर प्रोग्राम्स आणि डेटाला सॉफ्टवेअर म्हणतात. 

Read More:-कंप्यूटर हार्डडिस्क

संगणक ज्या मूलभूत भागांशिवाय संगणक कार्य करू शकत नाही त्या खालीलप्रमाणे आहेत: computer chi mahiti 

प्रोसेसरः हे सॉफ्टवेअर व हार्डवेअरवरील सूचना अंमलात आणतो.

मेमरीः सीपीयू आणि स्टोरेज दरम्यान डेटा ट्रान्सफर करण्यासाठी ही प्राथमिक मेमरी आहे.

मदरबोर्डः हा तो भाग आहे जो संगणकाच्या इतर सर्व भागांना किंवा घटकांना जोडतो.

स्टोरेज डिव्हाइस: हे कायमचे डेटा संचयित करते, उदा. हार्ड ड्राइव्ह.

इनपुट डिव्हाइस: हे आपल्याला संगणकासह किंवा डेटा इनपुट करण्यासाठी संप्रेषण करण्याची परवानगी देते, उदा. कीबोर्ड.

आउटपुट डिव्हाइस: हे आपल्याला आउटपुट पाहण्यास सक्षम करते, उदा. मॉनिटर.

 

1.संगणकाचे घटक:

खाली 5 मुख्य संगणकाचे घटक आहेत:

इनपुट डिव्हाइस
सीपीयू
आउटपुट डिव्हाइस
प्राथमिक मेमरी
दुय्यम मेमरी
1.1.इनपुट डिव्हाइस

इनपुट डिव्हाइस वापरकर्त्यास डेटा, माहिती किंवा संगणकावर नियंत्रण सिग्नल पाठविण्यास सक्षम करते. संगणकाच्या सेंट्रल प्रोसेसिंग युनिट (सीपीयू) इनपुट प्राप्त करते आणि आउटपुट तयार करण्यासाठी त्यावर प्रक्रिया करते.

1.1.1.कीबोर्ड(Keyboard)

कीबोर्ड एक मूलभूत इनपुट डिव्हाइस आहे जो की दाबून संगणकात किंवा इतर कोणत्याही इलेक्ट्रॉनिक डिव्हाइसमध्ये डेटा प्रविष्ट करण्यासाठी वापरला जातो. त्यात अक्षरे, संख्या, वर्ण आणि कार्ये यांच्यासाठी वेगवेगळ्या कीचे सेट असतात . कीबोर्ड संगणकावर यूएसबीद्वारे किंवा वायरलेस संप्रेषणासाठी ब्लूटूथ डिव्हाइसद्वारे कनेक्ट केलेले असतो.

1.1.2.माउस(Mouse)

माउस एक इनपुट डिव्हाइस आहे जे स्क्रीनवर कर्सर किंवा पॉईंटर हलविण्यासाठी वापरला जातो. हे सपाट पृष्ठभागावर वापरण्यासाठी डिझाइन केलेले आहे आणि सामान्यत: डावे आणि उजवे बटण आणि त्यांच्या दरम्यान स्क्रोल व्हिल असते. लॅपटॉप संगणक एक टचपॅडसह येतात जे माऊस म्हणून कार्य करते. हे आपणास आपले बोट टचपॅडवर हलवून कर्सर किंवा पॉइंटरची हालचाल नियंत्रित करू देते.

1.1.3.स्कॅनर(Scanner)

स्कॅनर इनपुट म्हणून मजकूराची चित्रे आणि पृष्ठे वापरतो. हे चित्र किंवा दस्तऐवज स्कॅन करते. स्कॅन केलेले चित्र किंवा दस्तऐवज नंतर डिजिटल स्वरूपात किंवा फाईलमध्ये रूपांतरित करते आणि आउटपुट म्हणून स्क्रीनवर प्रदर्शित होते. हे डिजिटलमध्ये रूपांतरित करण्यासाठी ऑप्टिकल कॅरेक्टर रिकग्निशन टेक्निकचा वापर करते.

1.1.4.मायक्रोफोन(Microphone)

मायक्रोफोन एक संगणक इनपुट डिव्हाइस आहे जो आवाज इनपुट करण्यासाठी वापरला जातो. हे ध्वनी कंप प्राप्त करते आणि ऑडिओ सिग्नलमध्ये रुपांतरित करते किंवा रेकॉर्डिंग माध्यमात पाठवते. ऑडिओ सिग्नल डिजिटल डेटामध्ये रूपांतरित केले जातात आणि संगणकात संग्रहित केले जातात. मायक्रोफोन वापरकर्त्यास इतरांशी दूरसंचार करण्यास देखील सक्षम करते. हे सादरीकरणांमध्ये ध्वनी जोडण्यासाठी आणि व्हिडिओ कॉन्फरन्सिंगसाठी वेबकॅमसह देखील वापरले जाते.

1.2. सेंट्रल प्रोसेसिंग युनिट (CPU)

सेंट्रल प्रोसेसिंग युनिटला प्रोसेसर, सेंट्रल प्रोसेसर किंवा मायक्रोप्रोसेसर देखील म्हणतात. हे संगणकाची सर्व महत्त्वपूर्ण कार्ये करते. हे हार्डवेअर आणि सक्रिय सॉफ्टवेअर दोन्हीकडून सूचना प्राप्त करते आणि त्यानुसार आउटपुट तयार करते. हे ऑपरेटिंग सिस्टम आणि सॉफ्टवेअर सारखे सर्व महत्त्वपूर्ण प्रोग्राम्स संचयित करते. सीपीयू इनपुट आणि आउटपुट साधनांना एकमेकांशी संवाद साधण्यास देखील मदत करते. सीपीयूच्या या वैशिष्ट्यांमुळे, बर्‍याचदा संगणकाचा मेंदू म्हणून उल्लेख केला जातो.

सीपीयू मदरबोर्डवर स्थित सीपीयू सॉकेटमध्ये स्थापित केलेला किंवा घातला गेला आहे. शिवाय, सीपीयू थंड ठेवण्यासाठी आणि सहजतेने कार्य करण्यासाठी उष्णता शोषून घेण्यासाठी किंवा उष्णतेने वाढविण्यासाठी उष्मा सिंक प्रदान केला जातो.

1.3.आउटपुट डिव्हाइस

इनपुट डिव्हाइसद्वारे संगणकात प्रविष्ट केलेल्या कच्च्या डेटाच्या प्रक्रियेचा परिणाम आउटपुट डिव्हाइस प्रदर्शित करतो. अशी असंख्य आउटपुट साधने आहेत जी मजकूर, प्रतिमा, हार्ड कॉपी आणि ऑडिओ किंवा व्हिडिओ यासारखे भिन्न प्रकारे आउटपुट प्रदर्शित करतात.

1.3.1. मॉनिटर(Monitor)

मॉनिटर संगणकाचा प्रदर्शन एकक किंवा स्क्रीन आहे. हे मुख्य आउटपुट डिव्हाइस आहे जे प्रक्रिया केलेला डेटा किंवा माहिती मजकूर, प्रतिमा, ऑडिओ किंवा व्हिडिओ म्हणून प्रदर्शित करते.

मॉनिटर्सचे प्रकार खाली दिले आहेत:

i) सीआरटी(CRT) मॉनिटर ii) एलसीडी(LCD) मॉनिटर iii) एलईडी(LED) मॉनिटर
1.3.2.प्रिंटर(Printer)

प्रिंटर प्रक्रिया केलेल्या डेटाच्या हार्ड कॉपी तयार करतो. हे वापरकर्त्यास कागदावर प्रतिमा, मजकूर किंवा इतर कोणतीही माहिती मुद्रित करण्यास सक्षम करते.

मुद्रण यंत्रणेच्या आधारे, प्रिंटर दोन प्रकारचे असतात: इम्पॅक्ट प्रिंटर आणि नॉन-इफेक्ट प्रिंटर्स.

1.4.प्राइमरी मेमरी(Primary Memory):

प्राइमरी मेमरी दोन प्रकारची असतेः रॅम आणि रॉम.

1.4.1.रॅम(Random Access Memory-RAM):

ती एक अस्थिर मेमरी आहे. याचा अर्थ असा की तो डेटा किंवा निर्देश कायमचा संचयित करत नाही. जेव्हा आपण कॉम्प्यूटर चालू करता तेव्हा डेटा आणि हार्ड डिस्कवरील सूचना रॅममध्ये संग्रहित केल्या जातात. आवश्यक कार्ये करण्यासाठी सीपीयू या डेटाचा उपयोग करतो. आपण संगणक बंद करताच रॅमने सर्व डेटा गमावला.

1.4.2.रॉम(Read Only Memory-ROM):

ही एक स्थिर मेमरी आहे. याचा अर्थ असा आहे की उत्पादनाच्या वेळी त्यावर लिहिलेले डेटा किंवा प्रोग्राम गमावत नाहीत. तर ही कायमस्वरुपी मेमरी असते ज्यात बूट प्रक्रियेसारख्या महत्त्वपूर्ण कार्ये करण्यासाठी आवश्यक सर्व महत्त्वपूर्ण डेटा आणि निर्देश असतात.

1.5.दुय्यम मेमरी(Secondary Memory):

संगणकात तयार केलेली किंवा संगणकाशी कनेक्ट केलेली दुय्यम स्टोरेज संगणकाची दुय्यम मेमरी म्हणून ओळखली जातात. हे बाह्य मेमरी किंवा सहाय्यक स्टोरेज म्हणून देखील ओळखले जाते.

इनपुट / आउटपुट ऑपरेशन्सद्वारे दुय्यम मेमरी मध्ये अप्रत्यक्षपणे प्रवेश केला जातो. हे अस्थिर नसते, सीपीयू थेट दुय्यम मेमरीमध्ये प्रवेश करू शकत नाही. प्रथम, दुय्यम मेमरी डेटा प्राथमिक मेमरीमध्ये हस्तांतरित केला जातो त्यानंतर सीपीयू त्यात प्रवेश करू शकतो.

काही दुय्यम मेमरी किंवा स्टोरेज डिव्हाइस खालील प्रमाणे:

i)Hard DisK ii)Solid State Drive iii)Pen Drive iv)Compact Disk(CD)

2.हार्डवेअर(Hardware)

हार्डवेअर, ज्याला HW म्हणून संक्षिप्त केले जाते, संगणक प्रणालीच्या सर्व भौतिक घटकांसह त्यास जोडलेल्या उपकरणांसह संदर्भित करते. आपण हार्डवेअर न वापरता संगणक तयार करू शकत नाही किंवा सॉफ्टवेअर वापरू शकत नाही. आपण ज्या स्क्रीनवर ही माहिती वाचत आहात ती स्क्रीन एक हार्डवेअर देखील आहे.

3.सॉफ्टवेअर(Software)

सॉफ्टवेअर, जे SW किंवा S/W म्हणून संक्षिप्त आहे, प्रोग्रामचा एक संच आहे जो हार्डवेअरला विशिष्ट कार्य करण्यास सक्षम करते. संगणक चालवणारे सर्व प्रोग्राम्स सॉफ्टवेअर आहेत. सॉफ्टवेअर तीन प्रकारांचे असू शकते: सिस्टम सॉफ्टवेयर, अँप्लिकेशन सॉफ्टवेयर, आणि प्रोग्रामिंग सॉफ्टवेयर.

संगणकात साठवलेली माहिती बाईट (Byte) या एककात मोजतात.